تعریف تجارت الکترونیک
تجارت الکترونیک عبارت است از خرید (buy) و فروش (sell) و مبادله (Exchange) کالا (product)، خدمات (services) و اطلاعات (Information) از طریق شبکه هاى رایانه اى از جمله اینترنت. این نوع از تجارت بر پردازش و انتقال الکترونیکى داده ها شامل متن، صدا و تصویر مبتنى است. تجارت الکترونیک فعالیت هاى مختلفى از جمله مبادله، تحویل فورى مطالب دیجیتال، انتقال الکترونیکى وجوه، مبادله الکترونیکى سهام، بارنامه الکترونیکى، طرح هاى تجارى و مهندسى و خدمات پس از فروش را نیز در برمى گیرد.
ویژگى اصلى این نوع از تجارت تسهیل فرآیندهاى تجارى، حذف فرآیندهاى غیرضرورى و زائد در انجام امور بازرگانى و کاهش هزینه ها از طریق بهبود و افزایش هماهنگى، کاهش هزینه هاى ادارى خصوصاً هزینه مکاتبات و نیز بهبود دسترسى به بازار و افزایش تنوع براى مشتریان است. در این میان، فناورى هاى نوین ارتباطى مانند اینترنت، اکسترانت، پست الکترونیک و تلفن هاى همراه در گسترش و توسعه تجارت الکترونیک نقش بسزایى دارند.
مایکل دل، مؤسس شرکت Dell که روش فروش مستقیم را براى فروش رایانه هاى خود انتخاب کرده است، در مورد تجارت الکترونیک مى گوید: بسیارى از فروشگاه ها تبدیل به نمایشگاه خواهند شد. فروشگاه هاى اخیر سونى و اپل براى این منظور طراحى شده اند که محصولات این شرکت ها را به نمایش بگذارند تا بسیارى از مردم جهان این محصولات را به صورت online بخرند. احتمال دارد جهان آن لاین و آف لاین در هم ادغام شوند. فروش هاى چند کاناله مى تواند ترکیبى از فروشگاه هاى سنتى ـ کاتالوگ چاپ نشده ـ خط تلفن و یا شاید هم یک وب سایتى براى تجارت الکترونیکى باشد، اما سرانجام همان وب سایت مکانى است که سفارش خرید را از مشترى دریافت خواهد کرد.
3- تاریخچه اینترنت
اینترنت کنونى در اواخر دهه ۱۹۶۰ در وزارت دفاع آمریکا پدید آمد. در آن زمان وزارت دفاع آمریکا آژانس پروژه هاى پژوهشى پیشرفته را پایه گذارى کرد که نهادى براى گسترش فناورى هاى اطلاعاتى بود و شبکه اى که بدین ترتیب پایه گذارى شد آرپانت (ARPANET) نام گرفت. آرپانت اولیه تنها شامل مراکز پژوهشى و نظامى بود که رایانه هاى آن ها به هم متصل بود و این اتصال از طریق خطوط تلفن انجام مى گرفت.
هدف اصلى از راه اندازى این مرکز ایجاد سیستمى غیرمتمرکز براى ارتباطات پژوهشى میان مراکز بود، به گونه اى که در شرایط اضطرارى با از کار افتادن هر بخش از شبکه سایر اجزاى شبکه به فعالیت خود ادامه دهند. در سال ۱۹۸۴ تعداد رایانه ها متصل به آرپانت به ۱۰۰ عدد رسید. پژوهشگرانى که براى انجام امور پژوهشى از آرپانت کمک مى گرفتند، به سوى شبکه هاى رایانه اى با سرعت بالاتر روى آوردند.
در سال ،۱۹۸۶ مؤسسه ملى علوم آمریکا شبکه NSFNET را براى ارائه ارتباطات شبکه اى به مراکز تحقیقاتى بیشتر و گسترش شبکه هاى بین المللى تأسیس کرد. تعداد رایانه هاى فعال در این شبکه تا سال ۱۹۸۹ به ۱۰۰ هزار رایانه رسید. در سال، ۱۹۹۰ آرپانت به پایان عمر خود رسید اما اینترنت رشد کرد و در سال ۱۹۹۲ تعداد رایانه هاى فعال به ۱ میلیون و در سال ۱۹۹۳ به ۲ میلیون رسید و دوران رشد اینترنت از این سال به بعد آغاز شد.
4- تاریخچه تجارت الکترونیکى
در سال هاى ابتدایى دهه ،۱۹۷۰ واژه تجارت الکترونیکى به معاوضه داده هاى الکترونیکى براى ارسال سندهاى تجارى مانند سفارش هاى خرید یا صورت حساب هاى الکترونیکى اطلاق مى شد و بعدها با گسترش این صنعت واژه تجارت الکترونیکى به تجارت از طریق شبکه وب براى خرید کالا و خدمات گفته مى شد.
زمانى که نخستین شبکه جهانى وب به صورت فراگیر و شناخته شده در ۱۹۹۴ رواج یافت، بسیارى از پژوهشگران پیش بینى کردند که این شیوه از تجارت یعنى تجارت مبتنى بر وب به زودى به بخش مهمى در اقتصاد دنیا تبدیل خواهد شد اما ۴ سال طول کشید تا پروتکل هاى مبتنى بر http به طور گسترده در اختیار کاربران قرار بگیرد.
اولین کسب و کارهاى الکترونیکى را مى توان در ۱۹۹۸ و در میان تعدادى از کسب و کارهاى معتبر در کشور آمریکا و اروپاى غربى شاهد بود. کسب و کارهایى که با راه اندازى وب سایت هایى ابتدایى شکل گرفت و سپس توسعه یافت. در سال ۲۰۰۵، تجارت الکترونیکى در اکثر شهرهاى آمریکا، اروپا و آسیاى شرقى به سرعت توسعه و رواج یافت. عده اى معتقدند که قدمت تجارت الکترونیکى (E-Commerce) به پیش از پیدایش اینترنت کنونى بازمى گردد اما به دلیل هزینه هاى سنگین این سبک از تجارت، امکان استفاده از آن تا چند سال گذشته مختصراً در اختیار شرکت ها، بنگاه هاى تجارى و مؤسسات اقتصادى بود اما با فراگیرشدن اینترنت و امکان استفاده همه مردم این فرصت به دست آمد که ساختار تجارت الکترونیکى تغییر کرده و از حالت اختصاصى بودن براى طبقه خاصى خارج شده و به صنعتى در دسترس تبدیل شود.
5- چارچوب تجارت الکترونیک
چارچوب هاى تجارت الکترونیک از ۳ سطح تشکیل یافته است که براى داشتن تجارت الکترونیک موفق وجود این چارچوب ها لازم است:
زیر ساختار: بخش اول از چارچوب هاى مورد نیاز تجارت الکترونیک شامل سخت افزار، نرم افزار، پایگاه هاى داده اى و ارتباطى است که براى انجام وظیفه در قالب خدمات worldwide web بر روى اینترنت و یا سایر روش هاى پیام گذارى و پیام گیرى بر روى اینترنت و یا سایر شبکه ها به کار مى رود.
خدمات: بخش دوم از چارچوب ها شامل دامنه گسترده اى از خدمات که توانایى پیدا کردن و ارائه اطلاعات را فراهم مى آورند و شامل جست وجو براى شرکاى تجارى و همچنین مذاکره و توافق درمورد مبادلات تجارى هستند.
محصولات و ساختارهاى تجارت الکترونیک: این بخش از چارچوب هاى (E-Commerce) مشتمل بر پیش بینى و تدارک مستقیم کالاها و خدمات تجارى وابسته به اطلاعات براى مشتریان و شرکاى تجارى، همکارى و سهیم شدن در اطلاعات داخل و خارج سازمان و سازمان دهى محیط بازار الکترونیکى و زنجیره تهیه و پشتیبانى است.
6- مراحل تجارت الکترونیک
مراحل رشد و گسترش تجارت الکترونیکى را مى توان به ۵ بخش تقسیم کرد که هر چه به گام هاى پایانى تر نزدیک مى شویم در حقیقت به تجارت الکترونیکى واقعى نزدیک تر شده ایم و شرکت ها و سازمان هایى که در جست وجوى بازار الکترونیکى براى کالاها و خدمات خود هستند، سعى در رسیدن به مراحل پایانى این چرخه دارند.
در مرحله اول از مجموعه مراحل پنج گانه، شرکت یا سازمان متقاضى تجارت الکترونیک سعى در ایجاد یک سایت ساده شامل اطلاعات محصولات و خدمات تولیدى خود را دارد تا این اطلاعات از طریق اینترنت در اختیار مشتریان قرار بگیرد. در حقیقت، مرحله اول به معناى به وجود آمدن ویترینى بر روى شبکه جهانى وب براى بازدیدکنندگان است تا اطلاعات مورد نظر خود را از طریق این صفحات دریافت کنند.
این مرحله شامل توسعه و گسترش مرحله اول است. در این مرحله سایت شرکت تبدیل به یک پایگاه داده اى (DataBase) قوى شده، براى نگهدارى اطلاعات مورد استفاده قرار مى گیرد، در این مرحله، اطلاعات همه محصولات و خدمات و شرح کامل آنها در بانک اطلاعات قرار مى گیرد و کاربران امکان ارسال سفارش خرید از طریق این وب سایت را خواهند داشت، اما هنوز زیرساخت هاى لازم براى پرداخت اینترنتى فراهم نشده است و پرداخت پول به همان روش سنتى انجام خواهد گرفت.
برقرارى امکان تعامل از مهمترین نکات مرحله سوم است. در این مرحله، کاربران امکان تعامل با مدیر سایت را خواهند داشت که این تعامل از طریق e-mail، chat و voice خواهد بود و کاربران در بازه زمانى بسیار کوتاه مدت پاسخ خود را از مدیر سایت دریافت خواهند کرد و امکان پرسش و پاسخ online میان فروشنده و خریدار و نیز رد و بدل شدن اطلاعات در مورد کالا و یا خدمات خواسته شده وجود دارد.
در این مرحله، امکان پرداخت اینترنتى براى کاربران فراهم خواهد شد و مشتریان پس از ارسال فرم هاى سفارش خرید و دریافت کالا، وجه موردنظر و توافق شده را از طریق پایانه هاى فروش بانک ها و مؤسسات مالى طرف قرارداد براى فروشنده ارسال خواهند کرد که این حمل و نقل پول به صورت بسیار امن از طریق اینترنت براى مشتریان فراهم خواهد شد.
مرحله آخر که آخرین مرحله از مراحل پنج گانه است، به مرحله یکپارچگى معروف است. در این مرحله، سیستم هاى واسطه اى میان فروشنده و خریدار با سیستم هاى موجود در سازمان و یا شرکت به حالت یکپارچگى کامل درخواهند آمد. بدین معنا که اگر کالایى فروش رود، موجودى کالاى فروش رفته به میزان خریدارى شده از موجودى انبار کسر شده و همزمان دستور خرید جدیدى براى جایگزین کردن کالاى فروش رفته به انبار ارسال خواهد شد و در خریدهاى بعدى موجودى انبار بلافاصله به نمایش درخواهد آمد. این مرحله از مجموعه مراحل تجارت الکترونیک کامل ترین مرحله در تجارت الکترونیکى است که در آن نتیجه همه عملیات مربوط به داد و ستد در همه سیستم هاى سازمان منعکس مى شود.
7- تجارت الکترونیکى پاره اى
در این سبک از تجارت الکترونیکى، تنها بخشى از فرایندهاى داد و ستدى به صورت غیرالکترونیکى و سنتى انجام مى شود و سازمان تنها از اینترنت به عنوان یک پل ارتباطى با مشتریان خود بهره مى گیرد و پس از دریافت سفارش کالا اجناس را تحویل مشترى مى دهد و پول کالا و خدمات را به صورت نقدى دریافت مى کند. این مدل از تجارت الکترونیکى نمونه اى بسیار کارا و اثربخش براى کشورهایى است که از زیرساخت هاى مناسبى براى تجارت الکترونیکى بهره نمى برند.
8- مدل هاى تجارت الکترونیک
استفاده از اینترنت به عنوان اصلى ترین بستر ارتباطى در تجارت الکترونیکى باعث به وجود آمدن مدل هاى گوناگونى در این سبک از تجارت شده است. این مدل ها که حاصل تعامل ۳ گروه اصلى تجارت الکترونیکى یعنی دولت، مشترى و بنگاه هاى اقتصادى است، باعث توسعه و گسترش مدل هاى مختلف تجارت الکترونیک شده است:
مدل Business to Business یا B2B: این مدل از تجارت الکترونیک مهمترین نوع تجارت الکترونیکى است که در حدود نصف درآمدهاى تجارتى الکترونیکى را به خود اختصاص خواهد داد. این مدل سبب پیدایش ارتباطى گسترده میان تأمین کنندگان، تولیدکنندگان، توزیع کنندگان و فروشندگان خواهد بود.
در این مدل، ارتباط میان دو یا چند سازمان ، توسعه اقتصادى، تولیدکنندگان مواد اولیه و ارائه کنندگان انواع گوناگون خدمات موردنظر است. در حقیقت، این مدل را به نوعى مى توان توسعه یافته مدل قدیمى (Electronic Data Interchange) EDI دانست، اما در این مدل واسطه ها کاهش یافته، همین خود سبب کاهش قیمت ها خواهد شد.
مدل Business to Consumer یا B2C و Consumer to Business یا C2B: مدل هاى B2C و C2B بیان کننده ارتباط متقابل تولیدکننده و خریداران نهایى محصولات و خدمات است. مدل هاى دوگانه B2C و C2B داراى مزایایى مانند خرید ارزان تر کالا نسبت به دنیاى واقعى، امکان ارسال خریدارى شده به مکان درخواستى مشترى و غیره است. این مدل از تجارت الکترونیک به عنوان ساده ترین نوع تجارت الکترونیکى شناخته مى شود که منجر به ارتباط نزدیکى میان مشترى و فروشنده خواهد بود و در این میان به دلیل کاهش قیمت ها به دلیل از بین رفتن واسطه ها خریدار منفعت بیشترى خواهد داشت.
مدل Consumer to Consumer یا C2C: این مدل از تجارت الکترونیک بیشتر به خرده فروشى هاى کالاى دسته دوم خانگى اختصاص دارد. جایى که خریداران و فروشندگان هر دو از گروه نهایى هستند و در این میان ردپاى تولیدکننده و یا واسطه اى دیده نمى شود. نمونه رایج این شیوه از تجارت را مى توان در جمعه بازارها و یا حراج هاى محلى و منطقه اى دید که هر کس کالاى تولیدى خود را به صورت تک فروشى در معرض فروش خریداران قرار مى دهد. از مشهورترین نمونه هاى این مدل از تجارت الکترونیک مى توان به سایت ebay اشاره کرد.
مدل Government to Business یا G2B و Business to Government یا B2G: در این مدل ها، سازمان ها و مراکز دولتى و خصوصى در ارتباط با مراکز اقتصادى و بنگاه هاى تجارى دولتى هستند. در این ساختار، دو طرف با مراجعه به وب سایت هاى طرف قرارداد و تعامل با یکدیگر از طریق شبکه هاى رایانه اى امور بازرگانى مورد نیاز خود را انجام مى دهند. این امور شامل مواردى چون ارسال درخواست هاى بانکى براى مؤسسات دولتى، گرفتن مجوزهاى لازم براى انجام امور ادارى، پرداخت وجه مورد درخواست سازمان ها و بانک ها و غیره است. مزیت اصلى این دو مدل صرفه جویى در انجام امور براى شرکت هاى دولتى و سازمان هاى خصوصى و نیز کاهش زمان انجام کارها است و نیز سبب تحصیل فرایندهاى ادارى توسط دولت شده است.
مدل Government to Customer یا G2C و Customer to Government یا C2G: در این مدل ها، ارتباط میان مردم و دولت مطرح است و این رابطه بیش از آن که ماهیتى تجارى داشته باشد، ماهیتى خدماتى دارد و شامل خدماتى است که دولت مى تواند به مردم ارائه دهد و یا زمینه اى براى تسهیل ارتباطات مالى مردم و دولت در امور مالیاتى است و یا درخواست خدماتى که از سوى شهروندان به دولت ارائه مى شود که مى تواند شامل درخواست هاى مختلف در زمینه اقتصادى و یا بازرگانى باشد.
مدل Government to Government یا G2G: در این مدل، ارتباط متقابل میان دو یا چند سازمان دولتى و یا وزارتخانه مطرح است و مواردى چون ارتباط شهردارى با پلیس، ادارات برق و آب با شهردارى ها، نهادهاى نظامى و انتظامى با وزارتخانه ها و غیره را شامل مى شود. در این مدل، امکان تبادل اطلاعات میان مؤسسات دولتى و یا دادوستد بازرگانى میان شرکت هاى دولتى فراهم شده است. به علاوه، بخش نامه ها و دستورالعمل هاى دولتى را مى توان از طریق این مدل کسب و کار الکترونیکى براى سازمان ها ارسال کرد.
9- اهمیت وب سایت در تجارت الکترونیکى
وب سایت ها تأثیر فراوانى بر فعالیت تجارى شرکت ها دارند. شرکتى که به دروازه ورود الکترونیکى خود بى اعتناست، سبب ورشکستگى تجارت و کسب و کار خود خواهدشد. وب سایت دروازه ورود به یک مارک تجارى - محصولات و خدمات شرکت سازنده محصول است.
وب سایت بى استفاده و رنگ و رو رفته همانند ویترین قدیمى و رنگ و رو رفته در کسب و کار سنتى است و سبب خواهدشد که مشتریان رغبتى به خرید محصول نداشته باشند، اما در مقابل بهترین سایت ها هم اگر امکان یافتن آن ازطریق اینترنت براى مردم درنظر گرفته نشده باشد و اصطلاحاً دولت با کاربرد (User Frinedly) نباشد، هیچ توفیقى نخواهدداشت و لذا شرکت ها باید درنتایج جست وجوى اینترنتى جاى پاى خود را محکم کنند. براى بسیارى از کاربران، سایت هاى جست وجو (search engine) نقطه ورود آن ها به اینترنت است.
10- مزایاى تجارت الکترونیکى
تجارت الکترونیکى اطلاعات کامل و گسترده اى درمورد هرکالا دراختیار خریداران و فروشندگان قرارمى دهد که به دست آوردن چنین اطلاعاتى در دنیاى واقعى ارزش تجارى بسیارى دارد، اما بدون صرف هزینه و زمان امکان نخواهدداشت.
امکان ایجاد ارتباط با همه افرادى که براى تکمیل فرایند بازرگانى لازم است از طریق e-mail، chat، voice و غیره.
حذف واسطه ها یکى دیگر از باارزش ترین هدایاى تجارت الکترونیک به خریداران است که باعث کاهش بى سابقه قیمت ها خواهدشد که این کاهش قیمت ۱۵ تا ۵۰ درصد خواهدشد و به علاوه سبب کاهش زمان مبادلات نیز مى شود.
با تجارت الکترونیکى مى توان طیف گسترده اى ازتولیدکنندگان را زیرپوشش قرارداد و امکان چانه زنى بیشترى در مبادلات تجارى به دست آورد که در تجارت سنتى به دلیل محدودیت هاى جغرافیایى امکان چنین امرى میسر نیست.
امکان عرضه وفروش محصول از سوى تولیدکنندگان به بازار تمام کشورها و این به معناى امکان جهانى شدن فروشندگان با صرف کمترین هزینه ممکن و امکان بازاریابى وسیع تر است.
امکان خرید محصولات سفارشى و مطلوب خریداران از دیگر مزایاى تجارت الکترونیکى است. به این معنا که شما در خرید یک محصول ویژگى هاى موردنظر خود را به فروشنده انتقال مى دهید و فروشنده نیز در صورت امکان محصول را با توجه به خواسته هاى شما تولید مى کند و دراختیار شما مى گذارد. هم اکنون این روش فروش در محصولات صنعتى رواج بیشترى یافته است، درحالى که در سال هاى اولیه تنها در مورد محصولات ساده اى مانند ساعت، کتاب و غیره امکان تحقق چنین امرى وجودداشت.
ایجاد نوسانات جدید اقتصادى از دیگر مزایاى commerce ـ E است. چنین مؤسسات نوپایى توانایى رقابت و در مواردى امکان سبقت گرفتن از شرکت هاى کهنه کار را دارند.
کاهش هزینه هاى ناشى از اشتباه هاى انسانى و ایجاد امکانات بهتر براى مدیریت در سطح شرکت ها.
افزایش سرمایه گذارى و اشتغال در بخش هاى درگیر با تجارت الکترونیکى.
امکان گسترده شدن و افزایش تعداد خریداران و فروشندگان در این نوع از بازار فراهم مى شود. با وجود تعداد زیاد خریداران وفروشندگان امکان رقابت کامل در بازار فراهم خواهدشد و هیچ یک از خریداران و فروشندگان نمى توانند اثرى برروى شرایط و قیمت بازار داشته باشند.
تجارت الکترونیکى سبب تحولى در شیوه هاى کسب و کار خواهدشد که این تحول با افزایش شدید مقیاس تولید، کاهش هزینه هاى مبادله، کاهش هزینه هاى توزیع، افزایش رقابت و... همگى سبب کاهش هزینه هاى تولیدشده و خود سبب افزایش رفاه اجتماعى خواهدشد.
در بازار کسب و کار الکترونیکى، ادامه حیات شرکت ها و مؤسسات به میزان خلاقیت و نوآورى شرکت در مراحل مختلف تولید و توزیع وابسته است و هر شرکت که نوآور و خلاق باشد، گوى سبقت را از سایر رقبا خواهدبرد و این خلاقیت به کل بازار سرایت مى کند و محرکى براى چرخه اقتصادى جامعه خواهدشد.
11- موانع تجارت الکترونیکى
براى راه اندازى کسب و کار الکترونیکى موانعى وجوددارد که شامل موارد زیر است:
کمبود دانش و فرهنگ استفاده از تجارت الکترونیکى و شبکه اینترنت
لزوم حمایت از حقوق مصرف کنندگان در تجارت الکترونیکى
نبود زیرساخت هاى حقوقى در استفاده از تجارت الکترونیکى مانند عدم قبول اسناد و امضاهاى الکترونیکى
امنیت پائین نقل و انتقال وجود الکترونیکى در برخى از کشورها
سرعت پائین و نیز محدودیت هاى استفاده از شبکه اینترنت
عدم اطلاع کافى مؤسسات و شرکت هاى واسطه اى و تولیدى ازمزایاى کسب و کار اینترنتى
تأمین امنیت لازم و نیز محرمانه ماندن اطلاعات رد و بدل شده
12- M-Business
این سبک از تجارت را که تجارت الکترونیکى ازطریق فناورى بى سیم مى دانند، جدیدترین نوع تجارت الکترونیک محسوب مى شود. اگرچه این سبک از تجارت هنوز مراحل ابتدایى خود را پشت سرمى گذارد اما تاکنون رشد سریعى را آغاز کرده است. این سبک ازتجارت سبب خواهدشد که کاربران به اطلاعات حساس تجارى و بازرگانى در هر زمان و در هر موقعیتى دست یابند.
فناورى هاى تشخیص موقعیت مکانى (GPS) امروزه به عنوان راهکارى در توسعه فروش و مدیریت ارتباط با مصرف کننده (CRM) و تجارت شرکت با مشترى (B2C) و شرکت با نماینده فروش (B2E) مورد استفاده قرار مى گیرد. در صورت نزدیک بودن قیمت مکانى خریدار به یکى از شعبات فروشنده، امکان تحویل کالا به خریدار در همان موقعیت فراهم خواهدبود.
13- نتیجه
E-commerce صرف نظر از تمامى برترى ها هنوز داراى نقاط ضعفى است. توانایى دسترسى به رایانه هاى شخصى و سرعت پائین نقل و انتقال اطلاعات برروى بستر اینترنت امکان دستیابى به پایگاه هاى اینترنتى را با مشکل مواجه مى سازد و درنتیجه تأثیر این موارد، اثر تجارت الکترونیکى را کمرنگ مى کند ولى با افزایش کاربران اینترنت و سهولت دستیابى به دنیاى مجازى اینترنت، تجارت الکترونیکى به دنیاى آینده چهره اى دگرگون خواهد بخشید.
تجارت الکترونیک عبارت است از خرید (buy) و فروش (sell) و مبادله (Exchange) کالا (product)، خدمات (services) و اطلاعات (Information) از طریق شبکه هاى رایانه اى از جمله اینترنت. این نوع از تجارت بر پردازش و انتقال الکترونیکى داده ها شامل متن، صدا و تصویر مبتنى است. تجارت الکترونیک فعالیت هاى مختلفى از جمله مبادله، تحویل فورى مطالب دیجیتال، انتقال الکترونیکى وجوه، مبادله الکترونیکى سهام، بارنامه الکترونیکى، طرح هاى تجارى و مهندسى و خدمات پس از فروش را نیز در برمى گیرد.
ویژگى اصلى این نوع از تجارت تسهیل فرآیندهاى تجارى، حذف فرآیندهاى غیرضرورى و زائد در انجام امور بازرگانى و کاهش هزینه ها از طریق بهبود و افزایش هماهنگى، کاهش هزینه هاى ادارى خصوصاً هزینه مکاتبات و نیز بهبود دسترسى به بازار و افزایش تنوع براى مشتریان است. در این میان، فناورى هاى نوین ارتباطى مانند اینترنت، اکسترانت، پست الکترونیک و تلفن هاى همراه در گسترش و توسعه تجارت الکترونیک نقش بسزایى دارند.
مایکل دل، مؤسس شرکت Dell که روش فروش مستقیم را براى فروش رایانه هاى خود انتخاب کرده است، در مورد تجارت الکترونیک مى گوید: بسیارى از فروشگاه ها تبدیل به نمایشگاه خواهند شد. فروشگاه هاى اخیر سونى و اپل براى این منظور طراحى شده اند که محصولات این شرکت ها را به نمایش بگذارند تا بسیارى از مردم جهان این محصولات را به صورت online بخرند. احتمال دارد جهان آن لاین و آف لاین در هم ادغام شوند. فروش هاى چند کاناله مى تواند ترکیبى از فروشگاه هاى سنتى ـ کاتالوگ چاپ نشده ـ خط تلفن و یا شاید هم یک وب سایتى براى تجارت الکترونیکى باشد، اما سرانجام همان وب سایت مکانى است که سفارش خرید را از مشترى دریافت خواهد کرد.
3- تاریخچه اینترنت
اینترنت کنونى در اواخر دهه ۱۹۶۰ در وزارت دفاع آمریکا پدید آمد. در آن زمان وزارت دفاع آمریکا آژانس پروژه هاى پژوهشى پیشرفته را پایه گذارى کرد که نهادى براى گسترش فناورى هاى اطلاعاتى بود و شبکه اى که بدین ترتیب پایه گذارى شد آرپانت (ARPANET) نام گرفت. آرپانت اولیه تنها شامل مراکز پژوهشى و نظامى بود که رایانه هاى آن ها به هم متصل بود و این اتصال از طریق خطوط تلفن انجام مى گرفت.
هدف اصلى از راه اندازى این مرکز ایجاد سیستمى غیرمتمرکز براى ارتباطات پژوهشى میان مراکز بود، به گونه اى که در شرایط اضطرارى با از کار افتادن هر بخش از شبکه سایر اجزاى شبکه به فعالیت خود ادامه دهند. در سال ۱۹۸۴ تعداد رایانه ها متصل به آرپانت به ۱۰۰ عدد رسید. پژوهشگرانى که براى انجام امور پژوهشى از آرپانت کمک مى گرفتند، به سوى شبکه هاى رایانه اى با سرعت بالاتر روى آوردند.
در سال ،۱۹۸۶ مؤسسه ملى علوم آمریکا شبکه NSFNET را براى ارائه ارتباطات شبکه اى به مراکز تحقیقاتى بیشتر و گسترش شبکه هاى بین المللى تأسیس کرد. تعداد رایانه هاى فعال در این شبکه تا سال ۱۹۸۹ به ۱۰۰ هزار رایانه رسید. در سال، ۱۹۹۰ آرپانت به پایان عمر خود رسید اما اینترنت رشد کرد و در سال ۱۹۹۲ تعداد رایانه هاى فعال به ۱ میلیون و در سال ۱۹۹۳ به ۲ میلیون رسید و دوران رشد اینترنت از این سال به بعد آغاز شد.
4- تاریخچه تجارت الکترونیکى
در سال هاى ابتدایى دهه ،۱۹۷۰ واژه تجارت الکترونیکى به معاوضه داده هاى الکترونیکى براى ارسال سندهاى تجارى مانند سفارش هاى خرید یا صورت حساب هاى الکترونیکى اطلاق مى شد و بعدها با گسترش این صنعت واژه تجارت الکترونیکى به تجارت از طریق شبکه وب براى خرید کالا و خدمات گفته مى شد.
زمانى که نخستین شبکه جهانى وب به صورت فراگیر و شناخته شده در ۱۹۹۴ رواج یافت، بسیارى از پژوهشگران پیش بینى کردند که این شیوه از تجارت یعنى تجارت مبتنى بر وب به زودى به بخش مهمى در اقتصاد دنیا تبدیل خواهد شد اما ۴ سال طول کشید تا پروتکل هاى مبتنى بر http به طور گسترده در اختیار کاربران قرار بگیرد.
اولین کسب و کارهاى الکترونیکى را مى توان در ۱۹۹۸ و در میان تعدادى از کسب و کارهاى معتبر در کشور آمریکا و اروپاى غربى شاهد بود. کسب و کارهایى که با راه اندازى وب سایت هایى ابتدایى شکل گرفت و سپس توسعه یافت. در سال ۲۰۰۵، تجارت الکترونیکى در اکثر شهرهاى آمریکا، اروپا و آسیاى شرقى به سرعت توسعه و رواج یافت. عده اى معتقدند که قدمت تجارت الکترونیکى (E-Commerce) به پیش از پیدایش اینترنت کنونى بازمى گردد اما به دلیل هزینه هاى سنگین این سبک از تجارت، امکان استفاده از آن تا چند سال گذشته مختصراً در اختیار شرکت ها، بنگاه هاى تجارى و مؤسسات اقتصادى بود اما با فراگیرشدن اینترنت و امکان استفاده همه مردم این فرصت به دست آمد که ساختار تجارت الکترونیکى تغییر کرده و از حالت اختصاصى بودن براى طبقه خاصى خارج شده و به صنعتى در دسترس تبدیل شود.
5- چارچوب تجارت الکترونیک
چارچوب هاى تجارت الکترونیک از ۳ سطح تشکیل یافته است که براى داشتن تجارت الکترونیک موفق وجود این چارچوب ها لازم است:
زیر ساختار: بخش اول از چارچوب هاى مورد نیاز تجارت الکترونیک شامل سخت افزار، نرم افزار، پایگاه هاى داده اى و ارتباطى است که براى انجام وظیفه در قالب خدمات worldwide web بر روى اینترنت و یا سایر روش هاى پیام گذارى و پیام گیرى بر روى اینترنت و یا سایر شبکه ها به کار مى رود.
خدمات: بخش دوم از چارچوب ها شامل دامنه گسترده اى از خدمات که توانایى پیدا کردن و ارائه اطلاعات را فراهم مى آورند و شامل جست وجو براى شرکاى تجارى و همچنین مذاکره و توافق درمورد مبادلات تجارى هستند.
محصولات و ساختارهاى تجارت الکترونیک: این بخش از چارچوب هاى (E-Commerce) مشتمل بر پیش بینى و تدارک مستقیم کالاها و خدمات تجارى وابسته به اطلاعات براى مشتریان و شرکاى تجارى، همکارى و سهیم شدن در اطلاعات داخل و خارج سازمان و سازمان دهى محیط بازار الکترونیکى و زنجیره تهیه و پشتیبانى است.
6- مراحل تجارت الکترونیک
مراحل رشد و گسترش تجارت الکترونیکى را مى توان به ۵ بخش تقسیم کرد که هر چه به گام هاى پایانى تر نزدیک مى شویم در حقیقت به تجارت الکترونیکى واقعى نزدیک تر شده ایم و شرکت ها و سازمان هایى که در جست وجوى بازار الکترونیکى براى کالاها و خدمات خود هستند، سعى در رسیدن به مراحل پایانى این چرخه دارند.
در مرحله اول از مجموعه مراحل پنج گانه، شرکت یا سازمان متقاضى تجارت الکترونیک سعى در ایجاد یک سایت ساده شامل اطلاعات محصولات و خدمات تولیدى خود را دارد تا این اطلاعات از طریق اینترنت در اختیار مشتریان قرار بگیرد. در حقیقت، مرحله اول به معناى به وجود آمدن ویترینى بر روى شبکه جهانى وب براى بازدیدکنندگان است تا اطلاعات مورد نظر خود را از طریق این صفحات دریافت کنند.
این مرحله شامل توسعه و گسترش مرحله اول است. در این مرحله سایت شرکت تبدیل به یک پایگاه داده اى (DataBase) قوى شده، براى نگهدارى اطلاعات مورد استفاده قرار مى گیرد، در این مرحله، اطلاعات همه محصولات و خدمات و شرح کامل آنها در بانک اطلاعات قرار مى گیرد و کاربران امکان ارسال سفارش خرید از طریق این وب سایت را خواهند داشت، اما هنوز زیرساخت هاى لازم براى پرداخت اینترنتى فراهم نشده است و پرداخت پول به همان روش سنتى انجام خواهد گرفت.
برقرارى امکان تعامل از مهمترین نکات مرحله سوم است. در این مرحله، کاربران امکان تعامل با مدیر سایت را خواهند داشت که این تعامل از طریق e-mail، chat و voice خواهد بود و کاربران در بازه زمانى بسیار کوتاه مدت پاسخ خود را از مدیر سایت دریافت خواهند کرد و امکان پرسش و پاسخ online میان فروشنده و خریدار و نیز رد و بدل شدن اطلاعات در مورد کالا و یا خدمات خواسته شده وجود دارد.
در این مرحله، امکان پرداخت اینترنتى براى کاربران فراهم خواهد شد و مشتریان پس از ارسال فرم هاى سفارش خرید و دریافت کالا، وجه موردنظر و توافق شده را از طریق پایانه هاى فروش بانک ها و مؤسسات مالى طرف قرارداد براى فروشنده ارسال خواهند کرد که این حمل و نقل پول به صورت بسیار امن از طریق اینترنت براى مشتریان فراهم خواهد شد.
مرحله آخر که آخرین مرحله از مراحل پنج گانه است، به مرحله یکپارچگى معروف است. در این مرحله، سیستم هاى واسطه اى میان فروشنده و خریدار با سیستم هاى موجود در سازمان و یا شرکت به حالت یکپارچگى کامل درخواهند آمد. بدین معنا که اگر کالایى فروش رود، موجودى کالاى فروش رفته به میزان خریدارى شده از موجودى انبار کسر شده و همزمان دستور خرید جدیدى براى جایگزین کردن کالاى فروش رفته به انبار ارسال خواهد شد و در خریدهاى بعدى موجودى انبار بلافاصله به نمایش درخواهد آمد. این مرحله از مجموعه مراحل تجارت الکترونیک کامل ترین مرحله در تجارت الکترونیکى است که در آن نتیجه همه عملیات مربوط به داد و ستد در همه سیستم هاى سازمان منعکس مى شود.
7- تجارت الکترونیکى پاره اى
در این سبک از تجارت الکترونیکى، تنها بخشى از فرایندهاى داد و ستدى به صورت غیرالکترونیکى و سنتى انجام مى شود و سازمان تنها از اینترنت به عنوان یک پل ارتباطى با مشتریان خود بهره مى گیرد و پس از دریافت سفارش کالا اجناس را تحویل مشترى مى دهد و پول کالا و خدمات را به صورت نقدى دریافت مى کند. این مدل از تجارت الکترونیکى نمونه اى بسیار کارا و اثربخش براى کشورهایى است که از زیرساخت هاى مناسبى براى تجارت الکترونیکى بهره نمى برند.
8- مدل هاى تجارت الکترونیک
استفاده از اینترنت به عنوان اصلى ترین بستر ارتباطى در تجارت الکترونیکى باعث به وجود آمدن مدل هاى گوناگونى در این سبک از تجارت شده است. این مدل ها که حاصل تعامل ۳ گروه اصلى تجارت الکترونیکى یعنی دولت، مشترى و بنگاه هاى اقتصادى است، باعث توسعه و گسترش مدل هاى مختلف تجارت الکترونیک شده است:
مدل Business to Business یا B2B: این مدل از تجارت الکترونیک مهمترین نوع تجارت الکترونیکى است که در حدود نصف درآمدهاى تجارتى الکترونیکى را به خود اختصاص خواهد داد. این مدل سبب پیدایش ارتباطى گسترده میان تأمین کنندگان، تولیدکنندگان، توزیع کنندگان و فروشندگان خواهد بود.
در این مدل، ارتباط میان دو یا چند سازمان ، توسعه اقتصادى، تولیدکنندگان مواد اولیه و ارائه کنندگان انواع گوناگون خدمات موردنظر است. در حقیقت، این مدل را به نوعى مى توان توسعه یافته مدل قدیمى (Electronic Data Interchange) EDI دانست، اما در این مدل واسطه ها کاهش یافته، همین خود سبب کاهش قیمت ها خواهد شد.
مدل Business to Consumer یا B2C و Consumer to Business یا C2B: مدل هاى B2C و C2B بیان کننده ارتباط متقابل تولیدکننده و خریداران نهایى محصولات و خدمات است. مدل هاى دوگانه B2C و C2B داراى مزایایى مانند خرید ارزان تر کالا نسبت به دنیاى واقعى، امکان ارسال خریدارى شده به مکان درخواستى مشترى و غیره است. این مدل از تجارت الکترونیک به عنوان ساده ترین نوع تجارت الکترونیکى شناخته مى شود که منجر به ارتباط نزدیکى میان مشترى و فروشنده خواهد بود و در این میان به دلیل کاهش قیمت ها به دلیل از بین رفتن واسطه ها خریدار منفعت بیشترى خواهد داشت.
مدل Consumer to Consumer یا C2C: این مدل از تجارت الکترونیک بیشتر به خرده فروشى هاى کالاى دسته دوم خانگى اختصاص دارد. جایى که خریداران و فروشندگان هر دو از گروه نهایى هستند و در این میان ردپاى تولیدکننده و یا واسطه اى دیده نمى شود. نمونه رایج این شیوه از تجارت را مى توان در جمعه بازارها و یا حراج هاى محلى و منطقه اى دید که هر کس کالاى تولیدى خود را به صورت تک فروشى در معرض فروش خریداران قرار مى دهد. از مشهورترین نمونه هاى این مدل از تجارت الکترونیک مى توان به سایت ebay اشاره کرد.
مدل Government to Business یا G2B و Business to Government یا B2G: در این مدل ها، سازمان ها و مراکز دولتى و خصوصى در ارتباط با مراکز اقتصادى و بنگاه هاى تجارى دولتى هستند. در این ساختار، دو طرف با مراجعه به وب سایت هاى طرف قرارداد و تعامل با یکدیگر از طریق شبکه هاى رایانه اى امور بازرگانى مورد نیاز خود را انجام مى دهند. این امور شامل مواردى چون ارسال درخواست هاى بانکى براى مؤسسات دولتى، گرفتن مجوزهاى لازم براى انجام امور ادارى، پرداخت وجه مورد درخواست سازمان ها و بانک ها و غیره است. مزیت اصلى این دو مدل صرفه جویى در انجام امور براى شرکت هاى دولتى و سازمان هاى خصوصى و نیز کاهش زمان انجام کارها است و نیز سبب تحصیل فرایندهاى ادارى توسط دولت شده است.
مدل Government to Customer یا G2C و Customer to Government یا C2G: در این مدل ها، ارتباط میان مردم و دولت مطرح است و این رابطه بیش از آن که ماهیتى تجارى داشته باشد، ماهیتى خدماتى دارد و شامل خدماتى است که دولت مى تواند به مردم ارائه دهد و یا زمینه اى براى تسهیل ارتباطات مالى مردم و دولت در امور مالیاتى است و یا درخواست خدماتى که از سوى شهروندان به دولت ارائه مى شود که مى تواند شامل درخواست هاى مختلف در زمینه اقتصادى و یا بازرگانى باشد.
مدل Government to Government یا G2G: در این مدل، ارتباط متقابل میان دو یا چند سازمان دولتى و یا وزارتخانه مطرح است و مواردى چون ارتباط شهردارى با پلیس، ادارات برق و آب با شهردارى ها، نهادهاى نظامى و انتظامى با وزارتخانه ها و غیره را شامل مى شود. در این مدل، امکان تبادل اطلاعات میان مؤسسات دولتى و یا دادوستد بازرگانى میان شرکت هاى دولتى فراهم شده است. به علاوه، بخش نامه ها و دستورالعمل هاى دولتى را مى توان از طریق این مدل کسب و کار الکترونیکى براى سازمان ها ارسال کرد.
9- اهمیت وب سایت در تجارت الکترونیکى
وب سایت ها تأثیر فراوانى بر فعالیت تجارى شرکت ها دارند. شرکتى که به دروازه ورود الکترونیکى خود بى اعتناست، سبب ورشکستگى تجارت و کسب و کار خود خواهدشد. وب سایت دروازه ورود به یک مارک تجارى - محصولات و خدمات شرکت سازنده محصول است.
وب سایت بى استفاده و رنگ و رو رفته همانند ویترین قدیمى و رنگ و رو رفته در کسب و کار سنتى است و سبب خواهدشد که مشتریان رغبتى به خرید محصول نداشته باشند، اما در مقابل بهترین سایت ها هم اگر امکان یافتن آن ازطریق اینترنت براى مردم درنظر گرفته نشده باشد و اصطلاحاً دولت با کاربرد (User Frinedly) نباشد، هیچ توفیقى نخواهدداشت و لذا شرکت ها باید درنتایج جست وجوى اینترنتى جاى پاى خود را محکم کنند. براى بسیارى از کاربران، سایت هاى جست وجو (search engine) نقطه ورود آن ها به اینترنت است.
10- مزایاى تجارت الکترونیکى
تجارت الکترونیکى اطلاعات کامل و گسترده اى درمورد هرکالا دراختیار خریداران و فروشندگان قرارمى دهد که به دست آوردن چنین اطلاعاتى در دنیاى واقعى ارزش تجارى بسیارى دارد، اما بدون صرف هزینه و زمان امکان نخواهدداشت.
امکان ایجاد ارتباط با همه افرادى که براى تکمیل فرایند بازرگانى لازم است از طریق e-mail، chat، voice و غیره.
حذف واسطه ها یکى دیگر از باارزش ترین هدایاى تجارت الکترونیک به خریداران است که باعث کاهش بى سابقه قیمت ها خواهدشد که این کاهش قیمت ۱۵ تا ۵۰ درصد خواهدشد و به علاوه سبب کاهش زمان مبادلات نیز مى شود.
با تجارت الکترونیکى مى توان طیف گسترده اى ازتولیدکنندگان را زیرپوشش قرارداد و امکان چانه زنى بیشترى در مبادلات تجارى به دست آورد که در تجارت سنتى به دلیل محدودیت هاى جغرافیایى امکان چنین امرى میسر نیست.
امکان عرضه وفروش محصول از سوى تولیدکنندگان به بازار تمام کشورها و این به معناى امکان جهانى شدن فروشندگان با صرف کمترین هزینه ممکن و امکان بازاریابى وسیع تر است.
امکان خرید محصولات سفارشى و مطلوب خریداران از دیگر مزایاى تجارت الکترونیکى است. به این معنا که شما در خرید یک محصول ویژگى هاى موردنظر خود را به فروشنده انتقال مى دهید و فروشنده نیز در صورت امکان محصول را با توجه به خواسته هاى شما تولید مى کند و دراختیار شما مى گذارد. هم اکنون این روش فروش در محصولات صنعتى رواج بیشترى یافته است، درحالى که در سال هاى اولیه تنها در مورد محصولات ساده اى مانند ساعت، کتاب و غیره امکان تحقق چنین امرى وجودداشت.
ایجاد نوسانات جدید اقتصادى از دیگر مزایاى commerce ـ E است. چنین مؤسسات نوپایى توانایى رقابت و در مواردى امکان سبقت گرفتن از شرکت هاى کهنه کار را دارند.
کاهش هزینه هاى ناشى از اشتباه هاى انسانى و ایجاد امکانات بهتر براى مدیریت در سطح شرکت ها.
افزایش سرمایه گذارى و اشتغال در بخش هاى درگیر با تجارت الکترونیکى.
امکان گسترده شدن و افزایش تعداد خریداران و فروشندگان در این نوع از بازار فراهم مى شود. با وجود تعداد زیاد خریداران وفروشندگان امکان رقابت کامل در بازار فراهم خواهدشد و هیچ یک از خریداران و فروشندگان نمى توانند اثرى برروى شرایط و قیمت بازار داشته باشند.
تجارت الکترونیکى سبب تحولى در شیوه هاى کسب و کار خواهدشد که این تحول با افزایش شدید مقیاس تولید، کاهش هزینه هاى مبادله، کاهش هزینه هاى توزیع، افزایش رقابت و... همگى سبب کاهش هزینه هاى تولیدشده و خود سبب افزایش رفاه اجتماعى خواهدشد.
در بازار کسب و کار الکترونیکى، ادامه حیات شرکت ها و مؤسسات به میزان خلاقیت و نوآورى شرکت در مراحل مختلف تولید و توزیع وابسته است و هر شرکت که نوآور و خلاق باشد، گوى سبقت را از سایر رقبا خواهدبرد و این خلاقیت به کل بازار سرایت مى کند و محرکى براى چرخه اقتصادى جامعه خواهدشد.
11- موانع تجارت الکترونیکى
براى راه اندازى کسب و کار الکترونیکى موانعى وجوددارد که شامل موارد زیر است:
کمبود دانش و فرهنگ استفاده از تجارت الکترونیکى و شبکه اینترنت
لزوم حمایت از حقوق مصرف کنندگان در تجارت الکترونیکى
نبود زیرساخت هاى حقوقى در استفاده از تجارت الکترونیکى مانند عدم قبول اسناد و امضاهاى الکترونیکى
امنیت پائین نقل و انتقال وجود الکترونیکى در برخى از کشورها
سرعت پائین و نیز محدودیت هاى استفاده از شبکه اینترنت
عدم اطلاع کافى مؤسسات و شرکت هاى واسطه اى و تولیدى ازمزایاى کسب و کار اینترنتى
تأمین امنیت لازم و نیز محرمانه ماندن اطلاعات رد و بدل شده
12- M-Business
این سبک از تجارت را که تجارت الکترونیکى ازطریق فناورى بى سیم مى دانند، جدیدترین نوع تجارت الکترونیک محسوب مى شود. اگرچه این سبک از تجارت هنوز مراحل ابتدایى خود را پشت سرمى گذارد اما تاکنون رشد سریعى را آغاز کرده است. این سبک ازتجارت سبب خواهدشد که کاربران به اطلاعات حساس تجارى و بازرگانى در هر زمان و در هر موقعیتى دست یابند.
فناورى هاى تشخیص موقعیت مکانى (GPS) امروزه به عنوان راهکارى در توسعه فروش و مدیریت ارتباط با مصرف کننده (CRM) و تجارت شرکت با مشترى (B2C) و شرکت با نماینده فروش (B2E) مورد استفاده قرار مى گیرد. در صورت نزدیک بودن قیمت مکانى خریدار به یکى از شعبات فروشنده، امکان تحویل کالا به خریدار در همان موقعیت فراهم خواهدبود.
13- نتیجه
E-commerce صرف نظر از تمامى برترى ها هنوز داراى نقاط ضعفى است. توانایى دسترسى به رایانه هاى شخصى و سرعت پائین نقل و انتقال اطلاعات برروى بستر اینترنت امکان دستیابى به پایگاه هاى اینترنتى را با مشکل مواجه مى سازد و درنتیجه تأثیر این موارد، اثر تجارت الکترونیکى را کمرنگ مى کند ولى با افزایش کاربران اینترنت و سهولت دستیابى به دنیاى مجازى اینترنت، تجارت الکترونیکى به دنیاى آینده چهره اى دگرگون خواهد بخشید.
